Posted by
صـدقـه فطر روزه
« والصدقة تطفى الخطيئة كما يطفى الماء النار « (الترمذي )
(صدقه گناهان را محو ونابود مى كند همانطوريكه آب آتش را بى اثر مى ماند .)
تتبع ونگارش :
الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »
مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغان
ومسؤل مرکزفرهنگی د حق لاره- جرمنی
معنى لغوى فطر روزه را باز كردن ومعنى صدقه فطر: صدقه روزه باز كردن است . در اصطلاح مراد از صدقه آن صدقه واجبى است كه با خاتمه يافتن رمضان وبه خاطر باز كردن روزه پرداخته ميشود .
قبل از همه باید گفت که فطریه یا زکات فطر هیچ رابطی به فدیه و کفاره روزه ندارد، این واجبی است که هر مسلمانی موظف است قبل از نماز عید فطر آن زکات را بپردازد، یا خودش بپردازد یا سرپرست او .
صدقه یا زکات فطر چیست؟
همانطوریکه یاداور شدیم : صدقه یازکات فطر يعني: پرداخت مقدار معيني از قوت (طعام و غذاي) که بيشتر ميان مردم آن شهر رواج دارد، به عنوان واجب شرعي که به مستحق داده ميشود.
حکم آن چيست؟
حکم صدقه فطر روزه واجب است،اگر شخصی بادرنظرداشت اینکه توان پرداخت آنر داشته باشد ، آنر تادیه نه نماید گناهکار است .
صدقه فصر برکی واجب است :
زکات یا صدقه فطر بر هر مسلمان ، اعم از مرد، زن، پير، جوان، بالغ، نابالغ، نوزاد، آزاد، برده، غني، که تا غروب آفتاب آخرين روز رمضان زنده بوده، و غذای و نياز ضروري يک شبانه روز خود وفرزندانش چيزي اضافه داشته باشد.
و بر شخص واجب است که زکات فطر خود و کساني را که نفقۀ آنها بر عهده او است مانند همسر وفرزندان و خدمتکارش ، اگر مسلمان باشند ، بپردازد.
در حدیثی از ابن عمر روايت است: «أمر رسول الله صلى الله عليه وسلم بصدقة الفطر عن الصغير والکبير والحر والعبد ممن تمونون». ( پيامبر – صلى الله عليه وسلم، به دادن زکات فطر از کوچک و بزرگ و آزاد و برده، و کساني که نفقۀ آنها بر عهده شما است امر فرموده است .) ( حديث صحيح: نگاه ارواء الغليل (835).
حکمت از مشروعيت آن چيست؟
فايده و حکمت عملي پرداخت صدقه فطر، طهارت و پاکيزگي روزه‌دار است که خلل و نقصان روزه را جبران مي‌کند. همانطوریکه ، سجدۀ سهو نقصان نماز را جبران مي‌کند. اما فايدۀ اجتماعي زکات فطر، تعاون وهمکاري در تأمين غذاي بينوايان در روز عيد و رمز فراموش نکردن فقرا و نيازمندان است، که به شکل عمومي و تکليف شرعي واجب شده است.
از ابن عباس روايت است : «فرض رسول الله – صلي الله عليه وسلم ، زکاة الفطر طهرة للصائم من اللغو و الرفث، و طعمة للمساکين فمن أداها قبل الصلاة فهي زکاة مقبولة، و من أداها بعد الصلاة فهي صدقة من الصدقات». ( پيامبر صلي الله عليه وسلم ، زکات فطر را به عنوان پاک کنندۀ روزه‌دار از سخنان بيهوده و دشنام، و بعنوان رزق و خوراکي براي مساکين واجب کرده است. پس هر کس آنرا قبل از نماز (عيد) بدهد، آن زکاتي است مقبول، و هر کس آنرا بعد از نماز عيد پرداخت کند صدقه‌اي همچون (ساير) صدقات است (به عنوان زکات فطر محسوب نمي‌شود) ( حديث حسن است: روايت امام ابو داود (1609) و ابن ماجه (1827).
زمان پرداخت زکات یا صدقه فطر:
در مورد زمان پرداخت صدقه فطر حکم اکثریت مطلق از احادیث نبوی همین است که : صدقه فطر هنگام طلوع فجر روز عيد رمضان پرداخته شود .
از جمله در حدیثی که از : ابن عمر رضی الله عنه ، روایت شده آمده است : که پیامبر صلی الله علیه وسلم هدایت فرموده اند که :« زکات فطر قبل ازخروج مردم برای نمازعید ، تادیه » ( حدیث شمار 1503 امام بخاری ) .
ليكن تقاضاى حكمت ونصب العين وجوب آن در اين است كه اين وجيبه بايد چند روز قبل از عيد رمضان صورت گيرد تا صدقه فطر به بدسترس مستحقين ونيازمندان قرار کیرد .
در حدیث ابن عمر رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ آمده است : « و کانوا یُعطُون قبل الفطر بیوم أو یومین »( رواه بخاری 1511) یعنی:« آنها زکات فطر را یک یا دو روز قبل از عید پرداخت می کردند»
قابل یاد آوری است ، آنعده از مسلمانان که صدقه فطر خویش را بعد از نماز عید فطر تادیه مینمایند ، به عنوان صدقه فطر قبول نمی گردد .
وحکم آن در حدیثی که ازابن عباس روایت گردیده است چنین بیان گردیده است : « مَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ فَهِیَ زَکَاةٌ مَقْبُولَةٌ وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلَاةِ فَهِیَ صَدَقَةٌ مِنْ الصَّدَقَاتِ » ( ابو داود (1609)وحاکم 1/409 (1488).
(…پس هر کس قبل از نماز (عید) آن را بپردازد به عنوان زکات فطر قبول است و هر کس بعد از نماز آن را بدهد صدقه ای همچون سایر صدقات خواهد بود).
مقدار صدقه فطر:
قبل از همه باید گفت که مقدر صدقه فطر بر شخص بالغ ونابالغ يكسان ميباشد . صدقه فطر روزه يک صاع از غذا ، غذای که مصرف آن در ميان مردم بيشتر رواج دارد، مانند برنج ، گندم و خرما و غيره.
در حدیثی از ابو سعيد خدري – رضي الله عنه – روايت است که گفت: «كُنَّا نُخْرِجُ فِي عَهْدِ رَسُولِ الله صلي الله عليه وسلم ،يَوْمَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ، وَكَانَ طَعَامَنَا الشَّعِيرُ وَالزَّبِيبُ وَالأَقِطُ وَالتَّمْرُ». (بخارى:1510) ( ما در زمان رسول الله صلي الله عليه وسلم يک صاع از طعام را صدقه فطر مي‌داديم. و طعام ما در آن زمان : جو، كشمش، كشک و خرما بود).
در حدیثی از ابن ِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّه عَنْهُمَا روایت است « فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم زَکَاةَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِیرٍ، عَلَی الْعَبْدِ وَالْحُرِّ، وَالذَّکَرِ وَالأُنْثَی، وَالصَّغِیرِ وَالْکَبِیرِ، مِنَ الْمُسْلِمِینَ، وَأَمَرَ بِهَا أَنْ تُؤَدَّی قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَی الصَّلاةِ. (بخاری:1503)
یعنی: ابن عمر رضی الله عنهما می گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم صدقه فطر را بر مرد و زن، بزرگ و کوچک، برده و آزاد مسلمان، فرض قرار داد و مقدار آن را یک صاع خرما و یا یک صاع جو، تعیین فرمود. و دستور داد تا قبل از نماز عید فطر، پرداخت گردد.
پیمانه صاع :
پیمانه صاع عبارت از پيمانۀ نبوي است كه برابر چهار مشت مرد ميانه ميباشد، که با وزن گرمها تقريباً دو كيلو و چهار صد گرم ميباشد.
پس روشن می شود که زکات فطر باید یک صاع از طعام باشد وهرصاع برابر با چهارمد است.
و در معاملات امروزی به(2کیلو و400گرم تا2کیلو و500گرم) تعبیر شده است واین قول علمای مذهب شافعی وبرخی دیگری از علما ء هم میباشد .
شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می فرماید:
زکات فطر پرداخت می شود از مواد غذای معروف وبهتر (منطقه)مانند برنج وغیره ،اگرچه شخص توان پرداخت موارد مذکور در حدیث را هم داشته باشد واین قول اکثر علما واصح اقوال است، که همانا اصل در دادن آن مساوات وبرابری با فقرا است. (الفتاوی الکبری 455/4) .
ابن قیم جوزی رحمه الله می فرماید:
این چند مورد از حبوبات (گندم- جو-خرما و…)که در احادیث آمده نشانگر آن است که در آن زمان در مدینه منوره غذای غالب مردم همین چیزها بوده و اگر درجایی یا زمانی دیگر غذای معروف وغالب چیز دیگری باشد باید ازآن بپردازند اگرچه غذایشان غیرازحبوبات، مثل شیروگوشت و ماهی باشد. واین قول جمهور علما وقول ارجح است ومقصود از پرداخت زکات فطر یکسانی با مساکین است، درطعام روزعید، یعنی غذای مسکین هم درآن روز همانند بقیه مردم باشد.( اعلام الموقعین 3/12).
و این ردی است بر عمل کسانی که فقط به دادن گندم بسنده می کنند وخودشان از بهترین طعام در طول سال وروز عید استفاده می کنند.
اما دادن خوراکی های دیگر مانند لوبیا و روغن و نخود و غیره،چنانکه بعنوان غذایی معمولی در سرزمینی استفاده می شد، بطوریکه کسانیکه از مساکین فطریه را دریافت می کنند ،می تواند با آنها برای روز عیدشان غذایی درست کنند جایز است وگرنه بهتر است که طعامی داده شود که بتوانند با آن در روز عید برای خود غذایی فراهم آورند که با بقیه فرقی نداشته باشد.
پرداخت پول نقد درصدقه فطر
پرداخت پول نقد در زکات فطر روزه ،عوض قیمت مواد خورکی شرعآ جواز داشته ، وکدام ممانعتی شرعی بخصوص در شرایط امروزی ،در آن وجود ندارد .
ولی هستند علمای که :در دادن پول نقد به جای طعام به عنوان زکات فطر مخالفت نموده واستدلال میاورند که این تادیه پولی ، مخالفت صریح با نصوص اسلامی است . چون زکات فطر عبادت است واصل در عبادت توقیفی بودن است وخدا ورسولش صلی الله علیه و سلم حکمت آنرا بهتر می دانند.
امام نووی رحمه الله می فرماید:
عامه فقها دادن قیمت(پول) به جای طعام را جایز ندانسته اند، چون اگردادن پول جایز می بود خدا و رسول صلی الله علیه و سلم آن را بیان می فرمودند . زيرا پیامبر صلی الله علیه وسلم در زمان خویش بادرنظرداشت اینکه پول وجود داشت ولی زکات فطر روزه را از طعام پرداخت نمود ه اند ،و اگر اين‌کار جايز مي‌بود حتماً آنرا هدایت میفرمود .
آنان استدلال میاورند که : «طعمة للمساکين» يعني: طعام و خوراکي است براي بینوایان وکسانیکه ، آنرا از طعام مي‌دهد هيچ عالمي در صحت عمل او خلاف ندارد .
این قول امام شافعی وامام احمد و امام مالک رحمه الله علیهم است. (برای مزید معلومات مراجعه شرح امام نووی بر صحیح مسلم) .
ولي امام حنيفه رحمت الله عليه ، پرداخت قيمت طعام را در صدقه فطر ،جايز مي‌داند، واستدلال می اورد که : هدف عمده واساسی از آن دفع حاجت مساکين و بينوایان است، و اين هدف میتواند به پول هم بر اورده شود ، در حالیکه در شرایط فعلی مردم به پول ضرورت اشد دارند.
مستحقین زکات یا صدقه فطر:
زکات فطر به همان اصنافی که استحقاق زکات را دارند باید پرداخت شود . طوریکه تفصیل کلی آن در ( آیه 60 سوره توبه ) به تفصیل بیان شده است :
«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ»
یعنی:«صدقات تنها به :
1- فقرا :هدف از فقرا کسانی اند که مال اندکی در اختیار دارند ولی از نفقه وضروریات اولاد خویش برامده نمیتواند، واندازه مال ودارایی شان به حدی نمیرسد که برآنان زکات واجب گردد.
2-مساکین : هدف از مساکین کسانی اند که برای نفقه چیزی ندارند ، بادرنظرداشت اینکه کار میکنند ولی معاش شان به حد کافی نمی رسد . ویا معیوب هستند ، یا مریض اند که توانمندی شغلی وکاری را ندارند .
3- عاملین : ( مامورین بخش زکات ) ویا به اصطلاح کسانیکه مصروف جمع اوری زکات آند ، این عده اشخاص با در نظرداشت اینکه معاش معین دارند ، ولی با آنهم از اینکه وخت خویش را در جمع اوری زکات بمصرف میرسانند ، بنآ دادن صدقه فطر برایشان جواز دارد .
4- مؤلفة القلوب : عبارت از کسانی اند که : دلشان به دست آورده میشود(تازه مسلمان شده اند)
5- رقاب : عبارت از کسانی اند که در قبضه دیگران آمده باشند ، مثلآ زندانیان ،ازادی بردگان ویا آنعده اشخاصیکه در قرض گرفتار باشند .
6- غارمین : عبارت ازکسانی اند که قرضدار ویا در یک معامله تجاری متضرر شده باشند ، که توان پرداخت قرض ویا امکانات پرداخت ضرر را ندارند .
7- مجاهدین فی سبیل الله
8-ابن سبیل عبارت از اشخاصی است که در وخت سفر به کمک محتاج گردیده باشند ، بادر نظرداشت اینکه شاید در خانه خویش مال را دارا باشند .
این به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا دانای حکیم است».
ولی چنان چه در فرموده پیامبرصلی الله علیه وسلم به آن اشاره شد: «زَکَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَةً لِلْمَسَاکِینِ» «زکات فطر پاک کننده روزه دار از سخنان بیهوده و فحش و ناسزا است و طعامی برای مساکین می باشد»(صحیح سنن ابن ماجه1480- ابو داوود1594) پس فقرا و مساکین شایسته ترین اصناف به پرداختن زکات فطر هستند .
یــادداشت :
پس برمسلمان حرام است که زکات فطر روزه خویش رابه بعد از نماز عید فطر به تأخیر بیندازد. چنانچه بدون عذر آن را بعد از نمازعید به تاخیر به اندازد ،از او به عنوان صدقه ی فطر قبول نمیگردد . ولی اگر شخصی بنا بر عذری نتوانست قبل از نماز عید زکات فطرش را تادیه نماید ، از جمله اگر کسی در مسافرت باشد و در خانه کسی را نداشته باشد که در غیاب او زکات فطرش را تادیه کند ، مسلمان به خاطر این تأخیر گناهکار نمی گردد ، چون معذور است. ختم
فرستادن/حفظ کردن