سودابه افضلي

مه جبين كه 23 سال عمر دارد حين تشريح رويدادهايي كه منجر به وسوسه وي به خودكشي از طريق بلعيدن سم موش شد گريه مي كرد. وي كه در بستر شفاخانه هرات دراز كشيده بود و با آهستگي و به سختي سخن ميگفت اظهار داشت كه پنج سال پيش، بعد از آن كه فاميلش از مهاجرت در ايران دوباره به وطن برگشتند، پدر و برادرانش وي را از ادامه تحصيل محروم ساختند و مجبور به ازدواج نمودند.

وي با حالت گريان گفت:” خانواده من مرا به آن مرد فروختند، و مرا در بدل پول به ازدواج وي در آوردند.”

شوهرش پيش از ازدواج با وي يك زن ديگر هم داشت اما زن اول وي به دليل آنكه نتوانسته بود برايش فرزندي بدنيا بياورد آن مرد تصميم گرفت تا با زن ديگري ازدواج كند. كه اين عمل يك عمل عادي و مرسوم در افغانستان است.

اما بعد از گذشت يك سال كه مه جبين هم نتوانست حامله شود بدرفتاري هاي شوهرش با وي شروع شد.

وي در اين باره چنين گفت:” مادر شوهرم هر روز با من بحث و جدل مي كرد. وي قصداً از من سوال مي كرد كه چرا صاحب اولاد نشده ام. و مي گفت كه براي پسرش يك زن ديگر پيدا خواهد كرد. شوهرم نيز با من با خشم رفتار مي نمود.”

مه جبين تصميم گرفت تا به زندگي خود پايان دهد زيرا جاي ديگري براي پناه گرفتن سراغ نداشت. وي در اين باره خاطر نشان ساخت:” خانواده ام مرا حمايت نمي كردند. فكر كردم اگر شكايت خود را به مقامات دولتي ارجاع دهم يك نفر هم به حرفهايم گوش نخواهد كرد، از هر طرف نا اميد گشتم. بالاخره تصميم گرفتم تا به زندگي پر درد و رنج خود با خوردن زهر پايان دهم.”

مه جبين مي گويد از اين كه به موقع پيدا و به شفاخانه انتقال داده شده تا جانش از خطر مرگ نجات يابد ناراحت است. وي در اين باره هشدار داد:” اگر آنها مرا مجبور كنند تا به خانه شوهرم برگردم دوباره دست به خودكشي خواهم زد.”

داستان مه جبين از جمله قضاياي منحصر به فرد نيست. مقامات در ولايت هرات مي گويند كه ميزان خودكشي در بين زنان كه در هرات نسبت به ديگر ولايت ها بالاتر نيز مي باشد در طول سال گذشته 50 درصد افزايش پيدا كرده است.

در اكثر موارد، زنان تلاش مي كنند تا با ريختن نفت بر روي بدن و آتش زدن خود، دست به خودكشي بزنند اگر چه در حال حاضر بسياري از زنان به بلعيدن مواد كيمياوي مانند زهر موش روي آورده اند.

داكتر سيد نعيم عالمي، رييس شفاخانه منطقوي هرات، به گزارشگر موسسه صلح و جنگ گفت كه در طول شش ماه گذشته 85 مورد تلاش براي خودكشي از طريق سوزاندن و بلعيدن سم در شفاخانه وي به ثبت رسيده كه از ميان آنها، 57 زن جان خود را از دست داده اند.

به گفته وي در اكثر اين گونه موارد خودكشي، زناني دخيل هستند كه بعد از مهاجرت در ايران دوباره به وطن شان برگشته اند.

وي در ادامه گفت:” شايد در ايران قوانين وجود داشته باشد كه زنان با استفاده از آنها مي توانند از حق شان دفاع كنند. اما در افغانستان به ويژه در ولايت هرات زنان بيشتر به حيث يك كالاي فروشي در نظر گرفته مي شوند.

محمد داود منير، يك تن از كارشناسان امور قضايي و اجتماعي در شهر هرات، خاطر نشان ساخت كه عودت كنندگان از ايران خود را در يك شرايط كاملاً‌ دشوار و استثنايي پيدا مي كنند.

وي توضيح داد:” شمار زيادي  از مردم هرات به دليل وضعيت بد در طول 30 سال گذشته مجبور به ترك خانه و مهاجرت به ايران شدند و در آنجا نسبتاً‌از زندگي بهتري برخوردار بوده اند. در ايران آنها تا حدودي با زندگي متمدن و پيشرفته آشنا شدند. زنان افغان نيز متوجه رفاه و حقوقي شدند كه زنان ايراني از آن برخوردار بودند. از اين رو زماني كه آنها دوباره به افغانستان برگشتند با بيكاري، فقر و محدوديتهاي مرسوم اجتماعي مواجه گرديدند.”

ناظران مي گويند كه با توجه به عنعنات و جامعه مرد سالار افغانستان، موضوع خشونت بر ضد زنان كه با مساله فقدان حاكميت قانون در اين كشور آميخته شده سبب مي گردد تا كساني كه با فشار روبه رو مي شوند و راهي براي خروج از آن پيدا نمي كنند در اغلب موارد دست به خودكشي بزنند.

حميده حسيني، رييس بخش فرهنگي رياست امور زنان هرات مي گويد كه اگر كاري در ارتباط با افزايش شمار خودكشي ها در اين ولايت صورت نگيرد، خسارات جاني از اين بابت به سطوح غير قابل قبولي خواهد رسيد.

وي گفت كه اداره تحت فرمان وي به همراه ديگر آژانسهاي دولتي و شماري از گروههاي زنان تصميم دارند تا آگاهي عامه را در ارتباط با اين مشكل افزايش دهند و از طريق سخنراني و تبليغات خواهان مجازات بر ضد كساني شوند كه مرتكب خشونت عليه زنان مي گردند.

آنها قصد دارند تا تيم هايي را به تك تك خانه ها فرستاده تا با مادران و دختران جوان پيرامون زندگي و مشكلات روزمره شان صحبت كنند. خانم حسيني گفت كه به اين طريق اداره وي اطلاعات دقيقتري از وضعيت موجود دريافت خواهد كرد و از اين رو قادر خواهد بود تا به خانواده هاي آسيب پذير كمك نمايد.

وي در اين باره گفت:” زنان مسن در اين پروگرام استخدام خواهند شد زيرا آنها تا حدودي در اين موارد تجربه دارند و مي توانند روابط خوبي با زنان و دختران برقرار نمايند و از آنها در خصوص مشكلات شان سوال كنند و در دراز مدت با آنها رابطه داشته باشند.”

ثريا پاكزاد، رييس موسسه خيريه صداي زن در اين باره گفت كه خشونت عليه زنان و خودكشي در بين آنها تنها مختص هرات نيست. بلكه به گفته وي تفاوت در اين جاست كه بسياري از خانواده ها در جاهاي ديگر به راحتي چنين قضيه هايي را پنهان مي سازند و رسانه ها نيز كمتر از چنين مواردي گزارش تهيه مي كنند.

وي علاوه نمود:” تحقيقات بعمل آمده از سوي مراجع قضايي نشان مي دهند كه قندهار نيز از جمله ولاياتي است كه از ميزان بالاي خودكشي در بين زنان در سال 2008 برخوردار بوده است. اما به دليل ساختار اجتماعي اين ولايت، و به دليل محدود بودن آزادي عمل رسانه ها در آنجا، چنين قضايايي به ميزان زياد در معرض آگاهي عامه قرار داده نمي شوند.”

پاكزاد چنين استدلال مي كند كه به دليل فضاي نسبتاً‌‌ بهتر براي آزادي بيان در جامعه هرات، زنان از حقوق خود بيشتر آگاه مي باشند. اما وقتي آنها از حقوق شان منع مي گردند احساس مي كنند كه خودكشي تنها گزينه موجود در اختيارشان مي باشد.

وي گفت كه قوانين افغانستان در خصوص حقوق زنان تنها بر روي كاغذ موجود بوده و بطور كلي در عمل پياده نمي شوند.

سايرين به اين باورند كه خودكشي زنان ريشه در مرسومات تبعيض آميز، فقر و رفتارهاي ناعادلانه  دارد.

منير افزود كه يكي از عوامل دخيل در اين مورد، ازدواج دختران در بدل پول با شوهراني است كه بسيار مسن بوده و برخلاف ميل شان مي باشند.

زناني هم كه مسير پر مشقت طلاق از شوهران شان را طي مي كنند به چشم حقارت به آنها نگريسته مي شود و زندگي دشواري را در جامعه افغانستان در پي خواهند داشت. از اين رو اين زنان بعد از آنكه متوجه شوند اكثر دروازه هاي اميد بر روي شان بسته شده به احتمال زياد خودكشي را تنها راه حل براي نجات شان انتخاب مى نمايند.

منير با فراخواندن دولت افغانستان و جامعه بين المللي جهت هماهنگ ساختن تلاش هاي شان در راستاي شناسايي و مورد توجه قراردادن مشكلات پيش روي زنان گفت:” فقدان حاكميت قانون زمينه را براي وقوع چنين قضاياي هولناكي هموار مي سازد.”

يك تن از مقامات پوليس محلي اين موضوع را رد كرد كه مقامات حكومتي مساله خشونت عليه زنان را ناديده مي گيرند.

عبدالرئوف احمدي، سخنگوي نيروهاي پوليس، پيرامون اين مطلب گفت:” حتا در مواردي كه فرد خودكشي كننده شكايتي را هم طرح نكرده باشد‌، نيروهاي پوليس تحقيقات جامعي را در اين باره به راه مي اندازند و هر كسي را كه بطور مستقيم و يا غير مستقيم در خودكشي وي سهم داشته باشد بازداشت مي كنند و آنها را به مراجع قضايي تحويل مي دهند.”

بسياري از نجات يافتگان حوادث خودكشي مانند مه جبين از اين كه تلاش شان به هدف خودكشي ناكام گشته اظهار تاسف مي كنند.

در ميان آنها شكريه زن 28 ساله مي باشد كه از سوختگي 80 درصد بدنش رنج مي برد. داكتران مي گويند كه آنها قادر به نجات زندگي وي نخواهند بود.

شكريه كه تمام بدنش بغير از چشمانش پيچيده با باندا‍ژ است با صداي لرزان و نامشخص گفت كه وي بر خلاف ميلش مجبور به ازدواج با شوهري گشت كه وي و فرزندانش را هر روز لت و كوب مي كرد.

پدرش به التماس هاي وي توجهي نكرد. وي مي گويد كه گروه هاي مدافع حقوق زنان نيزبا او کمک نکردند از همين رو تصميم به خودكشي گرفت.

وي در اين باره گفت: از اين كه دست به خودسوزي زدم پشيمان نيستم تنها نگراني من اين است كه فرزندانم هنوز هم با آن مرد ظالم خواهند بود.”