باب در مورد نيکي به پدر و مادر و پيوسته داشتن صلهء رحم

 

قال الله تعالي: { وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئاً وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ} النساء: ٣٦

و قال تعالی: {وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ } النساء: ١

و قال تعالی: { وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ} الرعد: ٢١

و قال تعالی: { وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْناً } العنكبوت: ٨

و قال تعالی: { وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيماً{23} وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً{24} الإسراء: ٢٣ – ٢٤

و قال تعالی: { وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ} لقمان: ١٤

 

خداوند می فرمايد: و خدا را بپرستيد و چيزی را شريک وی قرار مدهيد و به پدر و مادر، خويشان و يتيمان و گدايان و همسايهء خويشاوند و به همسايهء بيگانه و به همنشين بر پهلو نشسته و به مسافر و به آنچه دست شما مالکش شده نيکو کاری کنيد. نساء: 36

و خداوند می فرمايد: و از آن خدائی که بنام او از يکديگر سؤال می کنيد بترسيد و بترسيد از گسستن خويشاوندان. نساء: 1

و ميفرمايد: و آنانکه پيوسته دارند آنچه را که خداوند به پيوستن و وصل آن امر نموده است. رعد: 21

و ميفرمايد: و امر کرديم انسان را به نيک معامله کردن با پدر و مادرش. عنکبوت: 8

و ميفرمايد: و حکم کرد پروردگار تو که جز خدا را عبادت مکنيد و با پدر و مادر خود نيکوکاری کنيد. هرگاه نزد تو کلانسالی يکی شان يا هردوی شان برسد، پس بر ايشان أُف مگو و بر آنان بانگ مزن و سخن نيکو با آنها بگو و برای شان بازوی تواضع را بخاطر مهربانی پست گردان و بگو پروردگارم بر آنان ببخشای، چنانچه مرا در خوردسالی پرورش نمودند. إسراء: 23 – 24

و هم ميفرمايد: و انسان را در مورد نيکی با پدر و مادرش توصيه کرديم، خاصتا مادری که ويرا در شکم برداشته تا مدت دو سال که طفل را از شير باز گرفته هر روز بر رنج و ناتوانيش بيفزوده بر اينکه مرا شکر گزاری و پدر و مادرت را. لقمان: 14

 

312- عن أبي عبد الرحمن عبد اللَّه بن مسعود رضي اللَّه عنه قال: سأَلتُ النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: أَيُّ الْعملِ أَحبُّ إلى اللَّهِ تَعالى ؟ قال: « الصَّلاةُ على وقْتِهَا » قُلْت: ثُمَّ أَي؟ قال: «بِرُّ الْوَالِديْنِ » قلت: ثُمَّ أَي؟ قال: «الجِهَادُ في سبِيِل اللَّهِ » متفقٌ عليه.

 

312- از ابو عبد الرحمن بن مسعود رضی الله عنه روايت شده که گفت:

از پيامبر صلی الله عليه وسلم پرسيدم: کدام کار را خداوند دوستتر می دارد؟

فرمود: نماز را در وقتش.

گفتم: سپس کدام را؟

فرمود: احسان به والدين را.

گفتم: باز کدام را؟

فرمود: جهاد در راه خدا را.

 

313- وعن أبي هريرة رضي اللَّه عنه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « لا يَجْزِي ولَدٌ والِداً إِلاَّ أَنْ يَجِدَهُ مملُوكا، فَيَشْتَرِيَه، فَيَعْتِقَهُ » رواه مسلم.

 

313- از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: فرزند حق پدر را ادا کرده نمی تواند، مگر اينکه پدرش را غلام يابد، باز او را خريده آزاد کند.

 

314- وعنه أيضاً رضي اللَّه عنه أَن رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ والْيوْمِ الآخِر، فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَه، وَمَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ والْيوم الآخِر، فَلْيصلْ رَحِمَه، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّه وَالْيوْمِ الآخِر، فلْيقُلْ خيراً أَوْ لِيَصمُتْ » متفقٌ عليه.

 

314- و هم از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمود: آنکه به خدا و روز آخرت ايمان دارد، بايد مهمان خود را احترام کند، وکسی که ايمان به خدا و روز آخرت دارد، بايد صلهء رحم را پيوسته دارد، و کسی که ايمان به خدا و روز آخرت دارد، بايد سخن خوب گويد و يا سکوت اختيار کند.

 

315- وعنه قال: قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « إِنَّ اللَّه تَعَالى خَلَقَ الخَلْقَ حَتَّى إِذَا فَرَغَ مِنْهُمْ قَامَتِ الرَّحِم، فَقَالَت: هذا مُقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ الْقَطِيعةِ ، قال: نَعَمْ أَمَا تَرْضينَ أَنْ أَصِلَ مَنْ وَصَلَك، وَأَقْطَعَ مَنْ قَطَعَك؟ قالت: بَلَى ، قال فذلِك، ثم قال رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: اقرءوا إِنْ شِئتُم:  { فهَلِ عَسَيْتمْ إِن تَولَّيتُم أَنْ تُفسِدُوا في الأَرْضِ وتُقطِّعُوا أَرْحامكُمْ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم أُولَئِكَ الذين لَعنَهُم اللَّهُ فأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ } [ محمد: 22 ، 23 ] متفقٌ عليه.

        وفي رواية للبخاري: فقال اللَّه تعالى : « منْ وَصلَك، وَصلْتُه، ومنْ قَطَعكِ قطعتُهُ »

 

315- و هم از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: که چون خداوند مخلوقات را آفريد و از آن فراغت يافت، رحم برخاسته گفت: اين مقام کسی است که از قطع رحم بتو پناه آورد.

خداوند فرمود: بلی آيا راضی نمی شوی که بپيوندم با کسی که به تو می پيوندد و بگسلم با کسی که از تو می گسلد و می برد؟

گفت: آری.

فرمود: پس برای تو محقق است.

سپس رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: هرگاه می خواهيد بخوانيد: { فهَلِ عَسَيْتمْ إِن تَولَّيتُم أَنْ تُفسِدُوا في الأَرْضِ وتُقطِّعُوا أَرْحامكُمْ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم أُولَئِكَ الذين لَعنَهُم اللَّهُ فأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ } [ محمد: 22 ، 23 ]

ترجمه گذشت.

در روايتی از بخاری آمده که خداوند فرمود: کسی که به تو می پيوندد، با او می پيوندم و از کسی که با تو ببرد، از او می برم و می گسلم.

ش: رحمی که شايسته است پيوسته نگهداشته شود وبريدن و قطع کردن آن حرام است، نزديکان مرد از دو طرف پدر و پدر بزرگ اوست، هر چند بالا رود و پسران وي است، هرچند پائين باشد و آنچه به دو طرف تعلق می گيرد عبارت است از برادران و خواهران و عموها و عمه ها و دائی ها (ماما يا خالو) و خاله ها و فرزندان شان.

 

316- وعنه رضي اللَّه عنه قال: جَاءَ رَجُلٌ إلى رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم فقال: يا رسول اللَّه مَنْ أَحَقُّ النَّاسِ بحُسنِ صَحَابَتي؟ قال: « أُمُّك » قال: ثُمَّ من؟ قال: « أُمُّكَ » قال: ثُمَّ مَن؟ قال: « أُمُّكَ » قال: ثُمَّ مَن؟ قال: « أَبُوكَ » متفقٌ عليه.

وفي رواية : يا رسول اللَّه مَنْ أَحَقُّ الناس بِحُسْن الصُّحْبة؟ قال: « أُمُّكَ ثُمَّ أُمُّك، ثُمَّ أُمُّك، ثمَّ أَباك، ثُمَّ أَدْنَاكَ أَدْنَاكَ » .

 

316- از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

مردی به حضور رسول الله صلی الله عليه وسلم  آمده گفت: يا رسول الله! کدام کس به خوش رفتاری ام سزاوارتر است؟

فرمود: مادرت.

گفت: باز کدام؟

فرمود: مادرت.

گفت: باز کدام؟

فرمود: مادرت.

گفت: باز کدام؟

فرمود: پدرت

 

317- وعنه عن النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « رغِم أَنْف، ثُم رغِم أَنْف، ثُمَّ رَغِم أَنف مَنْ أَدرْكَ أَبَويْهِ عِنْدَ الْكِبر، أَحدُهُمَا أَوْ كِلاهُما، فَلمْ يدْخلِ الجَنَّةَ » رواه مسلم.

 

317- از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

پيامبر صلی الله عليه وسلم فرمود: به خاک ماليده شود، به خاک ماليده شود، و باز به خاک ماليده شود، بينی آنکه يکی از والدينش را و يا هر دو را هنگام کلانسالی دريابد، ولی حق شان را اداء نکرده باشد، پس او به بهشت داخل نگردد.

 

318- وعنه رضي اللَّه عنه أَن رجلاً قال: يا رسول اللَّه إِنَّ لي قَرابَةً أَصِلُهُمْ وَيَقْطَعُوني، وَأُحسِنُ إِلَيْهِمِ وَيُسيئُونَ إِلي، وأَحْلُمُ عنهُمْ وَيجْهلُونَ علَي، فقال: « لَئِنْ كُنْت كما قُلْت، فَكَأَنَّمَا تُسِفُّهُمُ المَل، ولا يَزَالُ معكَ مِنَ اللَّهِ ظهِيرٌ عَلَيْهِمْ ما دمْتَ عَلَى ذَلكَ » رواه مسلم.

 

318- از ابو هريره رضی الله عنه روايت است که:

مردی گفت: يا رسول الله صلی الله عليه وسلم! من نزديکانی دارم که با ايشان پيوستگی می کنم، ولی آنها با من قطع رابطه می نمايند، به آنها نيکی می نمايم و آنها با من بدی می نمايند.

آنحضرت صلی الله عليه وسلم فرمود: اگر تو چنان باشی که می گويی، گويی خاکستر داغ را به ايشان می خورانی و تا همين طور باشی هميشه خداوند ترا بر ايشان ياری خواهد داد.

 

319- وعن أَنسٍ رضي اللَّه عنه أَن رسولَ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال: « مَنْ أَحبَّ أَنْ يُبْسَطَ له في رِزقِه، ويُنْسأَ لَهُ في أَثرِه، فَلْيصِلْ رحِمهُ » متفقٌ عليه.

 

319- از انس رضی الله عنه روايت است که:

رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: کسی که دوست بدارد اينکه روزی اش فراخ گرديده و عمرش طولانی گردد، بايد صلهء رحمش (پيوستگی با نزديکان) را پيوسته بدارد.

 

       320- وعنه قال: كان أَبُو طَلْحَة أَكْثَر الأَنصار بِالمَدينَةِ مَالاً مِنْ نَخْل، وكان أَحبُّ ّأَمْوَالِهِ بِيرْحَاء، وكَانتْ مُسْتقْبِلَة المَسْجِد، وكَان رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يدْخُلُهَا، وَيَشْرَب مِنْ ماءٍ فيها طَيِّب، فَلمَّا نَزَلتْ هذِهِ الآيةُ :  { لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ }  [ آل عمران: 92 ] قام أَبُو طَلْحة إلى رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم فقال: يا رسولَ اللَّه إِنَّ اللَّه تَبَارَك وتعالى يقول: { لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ }  وَإِنَّ أَحب مالى إِليَّ بِيَرْحَاء، وإِنَّهَا صَدقَةٌ للَّهِ تعالى، أَرجُو بِرَّهَا وذُخْرهَا عِنْد اللَّه تعالى ، فَضَعْهَا يا رسول اللَّه حيثُ أَراكَ اللَّه. فقال رسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم: « بَخ، ذلِكَ مالٌ رابح، ذلِكَ مالٌ رابح، وقَدْ سَمِعْتُ ما قُلت، وإِنَّي أَرى أَنْ تَجْعَلَهَا في الأَقْربِين » فقال أَبُو طَلْحة : أَفعلُ يا رسول اللَّه، فَقَسَمهَا أَبُو طَلْحة في أَقارِبِهِ وبني عمِّه. متفقٌ عليه.

 

320- از انس رضی الله عنه روايت شده که گفت:

ابو طلحه در ميان انصار در مدينه از همه بيشتر صاحب درختان خرما بود، و از همهء اموالش بيرحاء (باغچهء خرما) را دوست می داشت، که روبروی مسجد نبوی صلی الله عليه وسلم قرار داشت، رسول الله صلی الله عليه وسلم  به آن داخل می گرديد و از آب شيرين آن می نوشيد.

انس رضی الله عنه گفت: چون اين آيه نازل شد ” لن تنالوا لبر…” ابو طلحه خدمت رسول الله صلی الله عليه وسلم  آمده گفت: يا رسول الله صلی الله عليه وسلم خداوند بر تو نازل نموده: لن تنالوا لبر… و من از همهء مالم بيرحاء را بيشتر دوست می دارم، و آن برای خدا صدقه است، و از خداوند خير و ثواب آنرا می خواهم. پس آنرا بجائی که خداوند برايت نشان داده بگذار. رسول الله صلی الله عليه وسلم  فرمود: به به، اين ماليست سودمند، اين ماليست سودمند و همانا شنيدم آنچه تو گفتی و نظرم اينست که آنرا برای نزديکانت بگردانی. ابوطلحه رضی الله عنه گفت: اين کار را می کنم، يا رسول الله صلی الله عليه وسلم. و ابو طلحه رضی الله عنه آنرا در ميان نزديکان و پسر عموهايش قسمت کرد.

 

321- وعن عبد اللَّه بن عمرو بن العاص رضي اللَّه عنهما قال: أَقْبلَ رجُلٌ إِلى نَبِيِّ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم، فقال: أُبايِعُكَ على الهِجرةِ وَالجِهَادِ أَبتَغِي الأَجرَ مِنَ اللَّه تعالى . قال: « فهَلْ مِنْ والدِيْكَ أَحدٌ حَي؟ » قال: نعمْ بل كِلاهُما قال: « فَتَبْتَغِي الأَجْرَ مِنَ اللَّه تعالى؟» قال: نعم. قال: « فَارْجعْ إِلى والدِيْك، فَأَحْسِنْ صُحْبتَهُما. متفقٌ عليه.

وهذا لَفْظُ مسلم.

 وفي روايةٍ لهُما: جاءَ رجلٌ فاسْتَأْذَنُه في الجِهَادِ فقال: « أَحيٌّ والِداك؟ قال: نَعَم، قال: « ففِيهِما فَجاهِدْ » .

 

321- از عبد الله بن عمرو بن العاص رضی الله عنهما روايت شده که گفت:

مردی بطرف پيامبر صلی الله عليه وسلم آمده و گفت: با شما پيمان می بندم بر اينکه جهاد نموده، هجرت کنم و مزدم را فقط از خداوند بخواهم. آنحضرت صلی الله عليه وسلم فرمود: آيا يکی از پدر و مادرت زنده است؟

گفت: هر دوی شان زنده اند.

فرمود: از خداوند مزد می خواهی؟

گفت: بلی.

فرمود: بسوی پدر و مادرت بازگرد و با آنان رفتار نيکو کن.

در روايتی ديگر از هر دو آمده که مردی آمده و از آنحضرت صلی الله عليه وسلم اجازهء جهاد را خواست. ايشان فرمودند: آيا پدر و مادرت زنده اند؟

گفت: بلی.

فرمود: در خدمت آنها جهادکن.

ش: اين حديث مشعر بر فضيلت احسان به پدر و مادر است و اينکه هرگاه جهاد فرض کفايی باشد، خدمت والدين اولی است و جهاد بدون اجازهء شان حرام است و اگر جهاد فرض عين شد، چنين نيست.